Sarıkamış Harekâtı, Osmanlı Devleti adına I. Dünya Savaşı’ndaki en büyük başarısızlıklardan biridir. Kayıplar, esirler ve harekât sırasında ve sonrasında yaşanan salgın hastalıklar nedeniyle Sarıkamış Harekâtı bir faciaya dönüşmüştür. Bununla birlikte harekât ile ilgili tarihsel gerçeklikten uzak bazı bilgiler, bir halk söylentisi olarak kulaktan kulağa yayılmıştır. Buna ek olarak harekâtı tek taraflı değerlendirmek de büyük bir hatadır. Çünkü harekâtın gerçekleştiği tarihte Çarlık Ordusu, “Erzurum Harekâtı” adında yeni bir harekâta hazırlanmakta ve uzun bir dönemdir ele geçiremediği Erzurum’u işgal etmeyi planlamaktadır. Harekâtın doğru değerlendirilebilmesi için Çarlık Rusyası’nın da bölgeye yönelik hedef ve hamlelerinin bilinmesi gerekmektedir. Sarıkamış Harekâtı’nın doğru değerlendirilebilmesi için harekât ile ilgili kırılma noktalarının bilinmesi gerekmektedir. Harekâtın kırılma noktaları aşağıda sıralanmıştır:             * Harekâtın zamanlamasının yanlış olması, I. Dünya Savaşı öncesinde merkezi Erzurum’da bulunan 3. Ordu Komutanlığına atanan Hasan İzzet Paşa, Kafkas Cephesi’nde Köprüköy ve Azap Muharebelerini başarıyla yönetmiş, Rus ordusuna büyük bir yenilgi aldırmıştı. Enver Paşa bu galibiyetlerden de cesaret alarak Sarıkamış Harekâtı’nın en kısa sürede başlatılmasını istiyordu. Hasan İzzet Paşa, Harp Okulundan da öğrencisi olan Enver Paşa’nın bu teklifine karşı çıktı. Kış şartlarında böyle bir harekâtın mümkün olamayacağını, harekât için baharın beklenmesi gerektiğini önce sözlü sonra yazılı olarak bildirdi, harekâttan birkaç gün önce 3. Ordu Komutanlığı görevinden istifa etti. Enver Paşa ise harekâtın zaman kaybetmeksizin yapılmasını istiyordu, bu nedenle 3. Ordu Komutanlığını kendisi üstlendi.             * Harekât ile ilgili ikinci kırılma noktasıysa kışlık kıyafet, erzak, cephane, savaş mühimmatı taşıyan Bahr-i Ahmer, Bezm-i Alem ve Mithat Paşa Gemileri’nin, 7 Kasım 1914 tarihinde Rus Donanması tarafından Zonguldak/Ereğli açıklarında batırılmasıdır. Bu gemilerin batırılması nedeniyle ordunun ihtiyaçları tam anlamıyla karşılanamamış ve harekât bu şekilde başlamıştır. Hasan İzzet Paşa’nın harekâtın zamanlamasına karşı çıkmasının nedeni de budur.             * Harekât öncesinde 3. Ordu Komutanlığı bünyesindeki kolordu komutanlıklarına atamalar yapılmış ve Enver Paşa kendisine yakın isimleri kolordu komutanlıklarına getirmişti. Bu isimlerden birisi de 10. Kolordu Komutanı Hafız Hakkı Bey’di. Hafız Hakkı Bey harekât esnasında harekât planından çıkarak emrindeki tümenlerden birini Bardız üzerinden Sarıkamış’a doğru sevk etmişti. Diğer iki tümen ise Oltu müfrezesini takip ederek Allahuekber Dağları’nın kuzey yamaçlarına doğru ilerlemişti. Emrindeki birlikleri yanlış yönlendirerek Sarıkamış’tan giderek uzaklaşan Hafız Hakkı Bey’in bu stratejik hatası başarıyla sonuçlanma ihtimali olan harekâtın kaybedilmesinde büyük bir etkisi oldu. Onun bu hatası nedeniyle kuşatma uzadı ve on dört saat süren Allahuekber tırmanışında yorgun düşen askerler ellerinde silâhlarıyla birlikte donarak şehit oldular. Hafız Hakkı Bey’in kuşatma planının dışına çıkması nedeniyle harekât yalnızca teorik olarak gerçekleşti.              Bu stratejik hatalar sonucunda binlerce askerimiz donarak şehit oldu. Ayrıca harekât sırasında yaşanan tifüs başta olmak üzere birçok asker dizanteri ve kolera gibi salgın hastalıklara yakalanarak şehit düştü. Koleraya yakalanarak şehit düşen isimler arasında kuşatma planının dışına çıkarak harekâtın başarısızlıkla sonuçlanmasında büyük payı olan Hafız Hakkı Bey’de vardı. 22 Aralık 1914 - 4 Ocak 1915 tarihlerinde gerçekleştirilen kuşatmanın başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından Enver Paşa, İstanbul’a geri döndü. Ruslar, 16 Şubat 1916 tarihinde Erzurum’u işgal ettiler ve “Erzurum Harekâtı” planındaki hedeflerine ulaştılar. Enver Paşa bu başarısızlığı unutturmak için basına sansür uyguladı. Bu nedenle Sarıkamış Harekâtı ile ilgili elimizdeki yazılı ve görsel belgeler oldukça yetersizdir. Sarıkamış Harekâtı yalnızca I. Dünya Savaşı’nda değil tüm Türk tarihinin en büyük facialarından birisidir. Bu yazı vesilesiyle tüm şehitlerimizi rahmet ve minnetle anıyorum. KAYNAKÇA Ali Bozoğlu, Bahr-i Ahmer- Bezm-i Alem ve Mithatpaşa Vapurları, (https://www.denizhaber.com/bahr-i-ahmer-bezm-i-alem-ve-mithatpasa-vapurlari), Erişim Tarihi: 30.12.2024. Bingür Sönmez, Reyhan Yıldız, Ateşe Dönen Dünya Sarıkamış, Boyut Yayınları, İstanbul, 2018. Murat Bardakçı, Hafız Hakkı Paşa’nın Sarıkamış Günlüğü, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2016. Tuncay Öğün, 100 Soruda Sarıkamış Harekâtı, Rumuz Yayınları, İstanbul, 2019. Ziya Nur Aksun, Enver Paşa ve Sarıkamış Harekâtı, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2021. Ek 1: Rus Çarlığı tarafından Planlanan Sarıkamış ve Erzurum Harekâtı Planı Ek 2: Rus Çarlığı Donanmasına bağlı Sviatoj Jevstafi savaş gemisi tarafından Zonguldak/Ereğli’de batırılan yardım gemilerimiz aşağıdan yukarıya: Mithat Paşa, Bezm-i Alem ve Bahr-i Ahmer Gemileri Ek 3: Rus Orduları Başkomutanı Nikolai Nikolayeviç'in, İmparator II. Nicholas'a Erzurum'un düşüşüyle ilgili çektiği telgraf Ek 4: Sarıkamış Harekâtı’nın başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından Erzurum’a doğru ilerleyen Rus kuvvetlerinin ele geçirdiği askeri mühimmatlar